2006-2010, 2010, 2011-2015, 2012, Časová línia, Krajina, Šariš, Slovenská krajina, TOP

Šariš

skala
Hits: 3731

Šariš tvo­ria povo­die riek Tory­sa, Top­ľa a Onda­va. His­to­ric­kým cen­trom bol Šariš­ský hrad, od roku 1647 je ním Pre­šov (saris​.eu​.sk). Maďar­ský pome­no­va­nie Šari­ša je Sáros, nemec­ké Scha­rosch (Wiki­pe­dia). Pome­no­va­nie Šariš pochá­dza prav­de­po­dob­ne od slo­va Sar, údaj­ne sa tak nazý­val jeden zo sta­ro­slo­van­ských kme­ňov (Mario Hudák). Nemec­ké osíd­le­nie sa naj­viac pre­ja­vi­lo v mes­tách Bar­de­jov a Pre­šov. Prvá valaš­ská kolo­ni­zá­cia v 14. sto­ro­čí sa usíd­li­la naj­mä v stre­de a na juhu. Sever zasiah­la až od 16. sto­ro­čia (kul​tur​no​.sk). Je zau­jí­ma­vé, že ten­to regi­ón nebol zasia­hnu­tý turec­kým rabo­va­ním. Po valaš­skej kolo­ni­zá­cii v 15. sto­ro­čí do regi­ó­nu Šariš priš­li Rusí­ni a Ukra­jin­ci (Wiki­pe­dia). 

Cha­rak­te­ris­tic­ké sú pre regi­ón dre­ve­né kostoly (saris​.eu​.sk). Cen­trom Hor­né­ho Šari­ša je Bar­de­jov, Dol­né­ho Pre­šov (Wiki­pe­dia). Na seve­re sa cho­va­li ovce, bolo hlavným živo­by­tím, spra­co­vá­va­la sa vlna a kožu­ši­na. V iných oblas­tiach sa cho­val doby­tok a oší­pa­ná. Pes­to­val sa ľan, kono­pe, zemia­ky, pohán­ka, ale aj ovo­cie, naj­mä čereš­ne a mar­hu­le. V les­ných oblas­tiach sa ťaži­lo dre­vo, vyrá­ba­lo dre­ve­né uhlie. V oko­lí Čer­go­va sa vyrá­ba­li šind­le. V Suchej doli­ne sa vyrá­ba­lo váp­no s vyťa­že­né­ho vápen­ca. V Pre­šo­ve sa vyrá­ba­li zbra­ne, zám­ky, v Bar­de­jo­ve koší­ky. V regi­ó­ne exis­to­va­li via­ce­ré sklár­ne, v Bog­liar­ke maľo­va­li na sklo. Význam­ne sa tu tvo­ri­li dre­vo­rez­bár­ske pred­me­ty. Pre­šov pre­slá­vi­lo jedi­né slo­ven­ské ložis­ko kamen­nej soli (kul​tur​no​.sk). Domy sa tu sta­va­li ako zru­by. Sme­rom na juh boli omiet­nu­té váp­nom. Na Hor­nom Šari­ši sa pou­ží­va­li aj via­chran­né stre­chy. Na dre­ve­ných kos­to­loch zane­cha­li svo­ju sto­py aj maj­stri z východ­ných a juho­vý­chod­ných kra­jín (kul​tur​no​.sk). V regi­ó­ne sa pou­ží­va­li palič­ko­va­né čip­ky, obľú­be­né boli čep­ce. Tan­co­va­li sa pove­lo­vé a krú­ti­vé tan­ce, parob­ské čapá­še, bašis­tof­ka, haj­du­ko­va­nie. Špe­cia­li­ta­mi sú pohán­ko­vé ces­to­vi­ny plne­né syrom, múčno-​mliečne kaše a poliev­ky zo suše­né­ho ovo­cia. Na Via­no­ce sa pri­pra­vu­jú bobaľ­ky, ale­bo kra­čun (kul​tur​no​.sk). 

Úze­mie Šari­ša sa kon­com 18. sto­ro­čia čle­ni­lo na šesť slúž­nov­ských okre­sov: Hor­no­to­rys­ký, Stred­no­to­rys­ký, Dol­no­to­rys­ký, Sek­čov­ský, Top­lian­sky a Mako­vic­ký (Mario Hudák). Vo Svid­ní­ku sa koná­va­jú Sláv­nos­ti Rusí­nov a Uka­jin­cov. V Bar­de­jo­ve sláv­nos­ti Rusín­ske a ukra­jin­ské pies­ne. V Rasla­vi­ciach Šariš­ské sláv­nos­ti (Wiki­pe­dia). Oby­va­te­lia Šari­ša hovo­ria íre­či­tým šariš­ským náre­čím (slo​va​kia​.tra​vel). V Bar­de­jo­ve je Šariš­ské múze­um so zbier­kou iko­no­pi­sec­tva. V Bolia­rov­ciach sa zacho­val funkč­ný mlyn. Vo Svid­ní­ku je múze­um ukrajinsko-​rusínskej kul­tú­ry. V Rasla­vi­ciach sa nachá­dza Galé­ria ľudo­vé­ho ume­nia (kul​tur​no​.sk).

The regi­on of Šariš is for­med by the basins of the Tory­sa, Top­ľa, and Onda­va rivers. The his­to­ri­cal cen­ter was Šariš Cast­le, and sin­ce 1647, it has been repre­sen­ted by Pre­šov (saris​.eu​.sk). In Hun­ga­rian, Šariš is cal­led Sáros, and in Ger­man, it’s refer­red to as Scha­rosch (Wiki­pe­dia). The name Šariš like­ly ori­gi­na­tes from the word ​“Sar,” which sup­po­sed­ly refer­red to one of the Old Sla­vic tri­bes (Mario Hudák). Ger­man sett­le­ment had a sig­ni­fi­cant impact, espe­cial­ly in the cities of Bar­de­jov and Pre­šov. The first Wal­la­chian colo­ni­za­ti­on in the 14th cen­tu­ry sett­led main­ly in the cen­tral and sout­hern parts, rea­ching the north only from the 16th cen­tu­ry (kul​tur​no​.sk). Remar­kab­ly, this regi­on was not affec­ted by Tur­kish raids. After Wal­la­chian colo­ni­za­ti­on in the 15th cen­tu­ry, Rusyns and Ukrai­nians came to the Šariš regi­on (Wiki­pe­dia).

Cha­rac­te­ris­tic of the regi­on are wooden chur­ches (saris​.eu​.sk). The cen­ter of Upper Šariš is Bar­de­jov, and the cen­ter of Lower Šariš is Pre­šov (Wiki­pe­dia). She­ep far­ming, which was the main live­li­ho­od, pre­do­mi­na­ted in the north, with wool and fur pro­ces­sing. In other are­as, catt­le and pigs were rai­sed. Linen, hemp, pota­to­es, buck­whe­at, as well as fru­its, espe­cial­ly cher­ries and apri­cots, were cul­ti­va­ted. In the fores­ted are­as, wood was har­ves­ted, and wooden coal was pro­du­ced. In the Čer­gov area, shin­gles were manu­fac­tu­red. Limes­to­ne was extrac­ted, and lime was pro­du­ced in Suchá doli­na. In Pre­šov, wea­pons and locks were manu­fac­tu­red, whi­le Bar­de­jov was kno­wn for bas­ket wea­ving. Seve­ral glas­sworks exis­ted in the regi­on, and in Bog­liar­ka, they pain­ted on glass. Wooden car­vings were a sig­ni­fi­cant craft in the area. Pre­šov gai­ned fame for having the only Slo­vak rock salt depo­sit (kul​tur​no​.sk). Hou­ses were cons­truc­ted as log cabins, and tho­se facing south were coated with lime. In Upper Šariš, multi-​roof struc­tu­res were used. Crafts­men from eas­tern and sout­he­as­tern coun­tries left the­ir mark on the wooden chur­ches in the regi­on (kul​tur​no​.sk). Bob­bin lace and heads­car­ves were popu­lar in the regi­on. Dan­ces inc­lu­ded com­mand and spin­ning dan­ces, parob­ské čapá­še, bašis­tof­ka, and haj­du­ko­va­nie. Spe­cial­ties inc­lu­ded buck­whe­at pas­ta fil­led with che­e­se, flour-​milk por­rid­ge, and soups made from dried fru­its. For Chris­tmas, bobaľ­ky or kra­čun are pre­pa­red (kul​tur​no​.sk).

By the late 18th cen­tu­ry, the Šariš regi­on was divi­ded into six dis­trict courts: Upper Tory­sa, Midd­le Tory­sa, Lower Tory­sa, Sek­čov, Top­ľian­ky, and Mako­vi­ca (Mario Hudák). In Svid­ník, the Rusyn and Ukrai­nian Fes­ti­vals take pla­ce. Bar­de­jov hosts the Rusyn and Ukrai­nian Song Fes­ti­vals. In Rasla­vi­ce, the Šariš Fes­ti­vals are held (Wiki­pe­dia). The inha­bi­tants of Šariš spe­ak the dis­tinc­ti­ve Šariš dia­lect (slo​va​kia​.tra​vel). Bar­de­jov fea­tu­res the Šariš Muse­um with an icon pain­ting col­lec­ti­on. In Bolia­rov­ce, a func­ti­onal mill has been pre­ser­ved. Svid­ník has a muse­um of Ukrainian-​Rusyn cul­tu­re. Rasla­vi­ce hou­ses the Gal­le­ry of Folk Art (kul​tur​no​.sk).

Шариш утворює вододіл річок Ториса, Топля та Ондава. Історичним центром був Шаришський замок, а з 1647 року ним є Пряшів (saris​.eu​.sk). У русинській мові Шариш відомий як ​“Сярось” (Syaros’) і в українській як ​“Шаріш” (Sha­rish) (Wiki­pe­dia). Назва Шариша, ймовірно, походить від слова ​“Сар” (Sar), яке, за переказами, вживалося для позначення одного зі старослов’янських племен (Mario Hudák). Німецьке заселення мало значущий вплив, особливо в містах Бардейов і Пряшів. Перша валахська колонізація у 14 столітті поширилася переважно в центральних і південних частинах. Північна частина була заселена лише з 16 століття (kul​tur​no​.sk). Цікаво, що цей регіон не був зачеплений турецькими набігами. Після валахської колонізації в 15 столітті до Шариша прийшли русини та українці (Wiki­pe­dia).

Для регіону характерні дерев’яні церкви (saris​.eu​.sk). Центром Верхнього Шариша є Бардейів, а нижнього – Пряшів (Wiki­pe­dia). Мешканці Шариша розмовляють своїм специфічним наріччям (slo​va​kia​.tra​vel). Традиційним засобом забезпечення в регіоні був скотарство, яке визначало життя на півночі. Вовна і ковдра з вовни оброблялися. В інших областях тримали худобу і свиней. Вирощували лля, коноплі, картоплю, гречку, а також фрукти, особливо вишні і абрикоси. У лісах видобували деревину, виготовляли дерев’яне вугілля. В околицях Чергова виготовляли шиндри. В Сухій Долині виготовляли вапно з вапняка. В Пряшові виготовляли зброю та замки, а в Бардейові були відомі виробництвом кошиків. В регіоні існували кілька склярень, а в Боглярці малювали на скло. Дереворізьбарство було значущим ремеслом в області. Пряшів здобув славу як єдиний солодкий резервуар в Словаччині (kul​tur​no​.sk). Домогосподарства будувалися як зруби. У південній частині вони могли бути вапнякові. У Верхньому Шариші використовувалися багатошарові дахи. Майстри з східних та південно-​східних країн залишили свої сліди також на дерев’яних церквах в регіоні (kul​tur​no​.sk).

В регіоні носили паличковану вишивку, популярні були чепці. Танці включали командні і обертові танці, хлопські чапаї, баштовську пісню та гайдамацьку ходу. Традиційні страви включають гречані локшина з сиром, каші з муки та молока та супи з сушених фруктів. На Різдво готують бобалки або крачун (kul​tur​no​.sk). В кінці 18 століття регіон Шариш був розділений на шість судових округів: Верхньоториський, Середньоториський, Нижньоториський, Секчівський, Топлянський і Маковицький (Mario Hudák). У Свідник проводяться Свята русинів і українців. В Бардейові відбуваються свята Русинських і Українських пісень. У Раславицях проходять Шаришські свята (Wiki­pe­dia). Музей Шариша в Бардейові має у своїх експозиціях іконопис. У Боляровцях зберігся функціональний млин. У Свіднику є музей українсько-​русинської культури. У Раславицях є Галерея народного мистецтва (kul​tur​no​.sk).

Nie­kto­ré príspevky

Use Facebook to Comment on this Post

2006-2010, 2009, 2010, Časová línia, Dolné Považie, Hrady, Krajina, Neživé, Slovenská krajina, Stavby, Zrúcaniny

Tematín a Tematínske kopce

skala
Hits: 7218

Tema­tín je zrú­ca­ni­na hra­du na západ­nom Slo­ven­sku v poho­rí Považ­ský Ino­vec (Ondrej­ka Jozef, 1966: Bec­kov, Tema­tín, Zápa­do­slo­ven­ské vyda­va­teľ­ské stre­dis­ko v Bra­ti­sla­ve). Táto národ­ná kul­túr­na pamiat­ka je súčas­ťou Tema­tín­skych vrchov, kto­ré sú chrá­ne­ným úze­mím a od roku 2004 pat­ria medzi úze­mia Európ­ske­ho význa­mu Natu­ra 2000 (Regi­na Hul­ma­no­vá). Hrad bol vybu­do­va­ný v juho­zá­pad­nej čas­ti Považ­ské­ho Inov­ca na vápencovo-​dolomitovom pod­lo­ží teme­na boč­nej ráz­so­chy vybie­ha­jú­cej západ­ne od Bez­ov­ca medzi Lúčan­skou a Hrá­doc­kou doli­nou. S nad­mor­skou výš­kou 564 met­rov pat­rí medzi naj­vyš­šie polo­že­né hra­dy Slo­ven­ska. Pat­rí do kata­stra obce Lúka (Wiki­pe­dia).

Vzni­kol prav­de­po­dob­ne bez­pro­stred­ne po mon­gol­skom vpá­de v roku 1242 na mies­te star­šie­ho hra­dis­ka o kto­ré­ho slo­van­skom pôvo­de by mohol napo­ve­dať roz­bor náz­vu zlo­že­né­ho prav­de­po­dob­ne zo slov ​“temä”, ozna­ču­jú­ce­ho teme­no, a sta­ro­slo­van­ské­ho slo­va pre ohra­de­né mies­ta ​“týn” (Wiki­pe­dia). V zápi­soch z posled­nej tre­ti­ny 13. sto­ro­čia ja zachy­te­ný názov Teme­tyn (web​gar​den​.cz).

Prvý písom­ný doklad o ňom pochá­dza z roku 1270 (Dušan Jur­čac­ko). Hrad už od svoj­ho vzni­ku plnil sig­na­li­zač­nú a stráž­nu fun­kciu a spo­lu s Tren­čian­skym, Bec­kov­ským a Čach­tic­kým hra­dom bol súčas­ťou ochra­ny seve­ro­zá­pad­ných pries­my­kov Uhor­ska. Chrá­nil aj dôle­ži­tý brod cez Váh, spo­mí­na­ný v lis­ti­ne z roku 1453 (Wiki­pe­dia). Bol vybu­do­va­ný ako krá­ľov­ský hrad, slú­žia­ci na dopl­ne­nie hra­nič­ných opev­ne­ní (Ondrej­ka Jozef, 1966: Bec­kov, Tema­tín, Zápa­do­slo­ven­ské vyda­va­teľ­ské stre­dis­ko v Bra­ti­sla­ve). Spo­mí­na­né hra­dy boli pomo­cou ohňo­vých sig­ná­lov a vla­jok vizu­ál­ne dostup­né (tema​tin​.org).

V 13. sto­ro­čí sa hra­du násil­ne zmoc­nil Matúš Čák Tren­čian­sky. Začiat­kom 17. sto­ro­čia sa hrad dostal do rúk Sta­ni­sla­vo­vi Tur­zo­vi. Tur­zo sa posta­ral o zdo­ko­na­le­nie obra­ny pred­hra­dia. Pri­zval benát­ske­ho zbro­jár­ske­ho maj­stra Ange­la Ric­ciar­di­ho. V polo­vi­ci 17. sto­ro­čia sa sta­li spo­lu­ma­ji­teľ­mi Tema­tí­na Ber­čé­ni­ov­ci. Zau­jí­ma­vos­ťou je, že na hra­de sa naro­dil v roku 1665 Miku­láš Ber­čé­ni, neskor­ší hlav­ný veli­teľ voj­sk Fran­tiš­ka II. Rákoc­zi­ho. Via­ce­ré zaria­de­nia z Tema­tín­ske­ho hra­du skon­či­li v kaš­tie­li v Bru­nov­ciach, vzhľa­dom na fakt, že Ber­čé­ni­ov­ci sta­va­li už dlh­šiu dobu ten­to kaš­tieľ. Počas povs­ta­ní Fran­tiš­ka II. Rákoc­zi­ho dal Miku­láš Ber­čé­ni hrad opra­viť, dokon­ca zria­dil na ňom stá­lu vojen­skú posád­ku (tema​tin​.org).

Hrad tvo­ril: hor­ný hrad – nádvo­rie, gotic­ká hra­no­lo­vá veža, gotic­ká úto­čis­ko­vá veža – bergf­rit, vstup­ná brá­na, vrchol­no­go­tic­ký palác, rene­sanč­ný palác, juho­zá­pad­ný ron­del, juho­vý­chod­ný bas­ti­ón, kapl­n­ka, hos­po­dár­ske budo­vy, prvé predb­rá­nie, východ­ná baš­ta, tre­tia brá­na, sever­né pred­hra­die, seve­ro­vý­chod­ná a západ­ná baš­ta, dru­há brá­na s prie­ko­pou, pred­su­nu­té opev­ne­nie, dru­hé pred­hra­die (Zdroj: Infor­mač­ná tabu­ľa). Voj­sko Miku­lá­ša Ber­čé­ni­ho 22.1.1710 utr­pe­lo v pro­ti­habs­bur­gs­kých voj­no­vých ťaže­niach poráž­ku. On sám sa ukryl na hra­de, odkiaľ sa mu poda­ri­lo unik­núť, ale cisár­ske voj­ská Tema­tín krát­ko na to zni­či­li. Odvte­dy hrad chát­ra (tema​tin​.org).

O záchra­nu Tema­tí­nu sa sna­žia dve občian­ske zdru­že­nia: Občian­ske zdru­že­nie ​“Hrad Tema­tín” a Zdru­že­nie na záchra­nu hra­du Tema­tín. Pri prá­cach pou­ží­va­jú ako sta­veb­ný mate­riál vypa­da­né kame­ne a do mal­ty sa nepri­dá­va cement, ale len váp­no. Kla­sic­ký betón by pil vodu, roz­pí­nal sa a tla­čil na pôvod­né kame­ne (Zdroj: Pieš­ťan­ský týž­deň). V minu­los­ti sa hrad čis­til len od nále­to­vej zele­ne, k samot­nej saná­cií murív vo väč­šom roz­me­re nedoš­lo. Zdru­že­nie OZ Hrad Tema­tín pou­ží­va ako mate­riál pre­chod­nú fázu medzi vápen­com a dolo­mi­tom, kto­rý väč­ši­nou pochá­dza z miest­nych zdro­jov. Zrú­ca­ni­na trpí sta­tic­ký­mi poru­cha­mi kaver­nóz­nym vypa­da­ním muri­va, ale aj líni­ový­mi poru­cha­mi – trh­li­na­mi. K tomu­to sta­vu pris­pe­li aj náv­štev­ní­ci hra­du, keď skú­ša­li svo­je lezec­ké schop­nos­ti, ale­bo zha­dzo­va­li uvoľ­ne­né muri­vo, čo sa nie­kto­rým aj sta­lo osud­ným. Geolo­gic­ké pod­lo­žie hra­du je narú­ša­né aj kra­so­vý­mi jav­mi. Pred muro­va­ním pre­bie­ha pro­ces his­to­ric­ko – archi­tek­to­nic­ké­ho výsku­mu a sch­va­ľo­va­nie postu­pu na pamiat­ko­vom úra­de (Moj­mír Cho­ma, Bar­bo­ra Šus­te­ko­vá, Matúš Žem­lič­ka, Ján Barič).

Prí­rod­ná rezer­vá­cia Tema­tín­ske kop­ce bola vyhlá­se­ná v roku 1976. Zara­ďu­je sa medzi šty­ri naj­zau­jí­ma­vej­šie oblas­ti toh­to typu v Euró­pe. Rozp­res­tie­ra sa od nivy rie­ky Váh až po zrú­ca­ni­ny hra­du Tema­tín (obec​lu​ka​.sk), na plo­che 2471 hek­tá­rov. Na tej­to pozo­ru­hod­nej geobo­ta­nic­kej oblas­ti na juž­ných sva­hov Považ­ské­ho Inov­ca s vápen­co­vo – dolo­mi­to­vým pod­lo­žím sa dob­re darí zápa­do­kar­pat­skej vege­tá­cii. Pre­va­žu­je tep­lo­mil­ná fló­ra a fau­na. Už od sko­rých jar­ných dní sa v svet­lých buči­nách ras­tú kober­co­vi­to sne­žien­ky, neskôr choch­lač­ky. Na ska­lách chl­pa­té ponik­le­ce veľ­ko­kve­té a pro­stred­né. Veľ­mi roz­ší­re­ným je aj hla­vá­čik jar­ný, kto­rý tu nazý­va­li čier­nym kore­ním a jeho čerstvý koreň sa pou­ží­val na lie­če­nie domá­cich zvie­rat, naj­mä oší­pa­ných a oviec (obec​lu​ka​.sk).

Na for­mo­va­ní xero­term­ných spo­lo­čens­tiev Tema­tín­skych vrchov sa okrem pôd­nok­li­ma­tic­kých pome­rov výraz­ne podie­ľa aj orien­tá­cia sva­hov – najex­trém­nej­šie bio­to­py sa vyvi­nu­li na juž­ných sva­hoch tvo­re­ných dro­bi­vým dolo­mi­tom. Z his­to­ric­ké­ho hľa­dis­ka sa na pro­ce­se ari­di­zá­cie a expan­zii tep­lo a sucho­mil­ných spo­lo­čens­tiev význam­ne podie­ľal člo­vek – pod­stat­ná časť lesov tu bola odstrá­ne­ná v obdo­bí turec­kých vojen. Vo vyš­ších polo­hách a na sever­ne orien­to­va­ných sva­hoch sa tu zacho­va­li aj pôvod­né hor­ské kar­pat­ské spo­lo­čen­stvá – napr. dubovo-​hrabové lesy kar­pat­ské s ostrov­ček­mi dubovo-​cerových lesov a dubo­vých xero­ter­mo­fil­ných lesov. Vo vyš­ších polo­hách buko­vé lesy váp­no­mil­né a pod­hor­ské buko­vé lesy, na malých plo­chách – skal­na­tých hre­be­ňoch sa vyvi­nu­li suti­no­vé lipovo-​javorové lesy (sopsr​.sk). Ras­tie tu napr. Onos­ma visia­nii, Diant­hus pra­e­cox sub­sp. lum­nit­ze­rii, Ado­nis ver­na­lis, Dic­tam­nus albus, Ver­bas­cum pho­eni­ce­um, Luna­ria redi­viva. Z orchi­de­jí napr. Ana­camp­tis pyra­mi­da­lis, Limo­do­rum abor­ti­vum. Jedi­nú izo­lo­va­nú loka­li­tu v rám­ci Slo­ven­ska tu má ostri­ca alpín­ska – Carex hale­ria­na.

Tema­tín je domi­nan­tou prí­rod­nej rezer­vá­cie Tema­tín­ske kop­ce, kto­rá je jedi­neč­ná pre­lí­na­ním kar­pat­skej a panón­skej fló­ry. Ras­tie tu na juž­ných sva­hoch dub plst­na­tý Quer­cus pubes­cens, ende­mic­ká jara­bi­na Domi­no­va Sor­bus domi­nii, jaseň man­no­vý Fra­xi­nus ornus, intro­du­ko­va­ná boro­vi­ca čier­na Pinus nig­ra. Na sever­ných sva­hoch pre­vlá­da buk Fagus syl­va­ti­ca a hrab Car­pi­nus betu­lus. Suchú a tep­lo­mil­nú fló­ru zastu­pu­je ponik­lec veľ­ko­kve­tý Pul­sa­ti­la gran­dis, chu­dôb­ka Dra­ba lasi­ocar­pa, rod kavyľ Sti­pa, zvon­ček sibír­sky Cam­pa­nu­la sibi­ri­ca, lyko­vec voňa­vý Daph­ne cne­ou­rum, via­ce­ré orchi­dei ako Ori­chis pal­lens, Dac­ty­lor­hi­za maja­lis, D. sam­bu­ci­na. Ende­mi­tom je nevädz­ník báden­ský var. tema­tín­sky Colym­ba­da baden­sis var. tema­ti­nen­sis. Zo živo­čí­chov tu žijú dva zried­ka­vé fúza­če, fúzač alp­ský Rosa­lia alpi­na, a fúzač dubo­vý Pla­gi­ono­tus arcu­atus. Z iných je to napr. sviž­ník Cicin­de­la cam­pes­tris, bys­truš­ka Cara­bus coria­ce­us, jaš­te­ri­ca zele­ná Lacer­ta viri­dis, orol krá­ľov­ský Aqu­ila helia­ca (pies​ta​ny​.sk). Dva kri­tic­ky ohro­ze­né dru­hy sli­má­kov Ver­ti­go mou­lin­sia­na a Tri­chi­na fili­ci­na. Vzác­na je sága step­ná – Saga pedo a ciká­dy Tibi­cen ple­be­jus a Cica­da orni. Žije tu roháč veľ­ký – Luca­nus cer­vus, slo­ven­ský ende­mit Bra­chy­so­mus slo­va­ci­cus, užov­ka stro­mo­vá – Zame­nis lon­gis­si­mus, Coro­nel­la aus­tria­ca, výr skal­ný Bubo bubo, lelek les­ný Cap­ri­mul­gus euro­pa­e­us, Den­dro­co­pos leuco­tos, Fice­du­la par­va, jaz­vec les­ný Meles meles, oboj­ži­vel­ní­ky Bom­bi­na varie­ga­ta, Bufo viri­dis, Rana dal­ma­ti­na, neto­pie­re Rhi­no­lop­hus hip­po­si­de­ros, Bar­bas­tel­la bar­bas­tel­lus, Pipi­strel­lus pipi­strel­lus, Myo­tis mys­ta­ci­nus, Nyc­ta­lus noc­tu­la, Myo­tis myo­tis, Epte­si­cus serotinus.

V Tema­tín­skych vrchoch a v pri­ľah­lej nive Váhu bolo zis­te­ných oko­lo dvoch tisíc dru­hov motý­ľov – naj­viac na Slo­ven­sku. Vid­lo­chvos­ty, per­lov­ce, Par­nas­sius mne­mo­sy­ne, Marum­ba quer­cus, Hylo­icus pinas­tri, Libel­lo­ides maca­ro­nius, Poly­om­ma­tus slo­va­cus – mod­rá­čik slo­ven­ský, Eup­la­gia quadripunctaria.

Odka­zy:

Video­záz­na­my:

Use Facebook to Comment on this Post

2011, 2011-2015, Časová línia, Krajina, Orava, Slovenská krajina

Zuberec

skala
Hits: 1861

Zube­rec leží v nad­mor­skej výš­ke 760 met­rov nad morom. Na plo­che 72.33 km2 žije 1838 oby­va­te­ľov (Wiki­pe­dia). Nenaš­li sa nija­ké písom­nos­ti, ani pozos­tat­ky mate­riál­nej kul­tú­ry, kto­ré by sved­či­li o trva­lom osíd­le­ní toho­to kra­ja v stre­do­ve­ku ale­bo skôr (zube​rec​.sk). Prvá písom­ná zmien­ka o obci je z roku 1592. Poľ­ský názov pre Zube­rec je Zuber­zec, maďar­ský Bölé­ny­fa­lu. Leží v Stu­de­nej doli­ne na pome­dzí Západ­ných Tatier a Sko­ru­šin­ských vrchov. 23 km od Tvrdo­ší­na, 33 km sever­ne od Lip­tov­ské­ho Miku­lá­ša. V Spá­le­nej a Roháčs­kej doli­ne sa nachá­dza význam­né lyžiar­ske stre­dis­ko Zve­rov­ka – Spá­le­ná, v blíz­kos­ti obce aj turis­tic­ky atrak­tív­ne Múze­um orav­skej dedi­ny. Meno obce pochá­dza od zub­ra les­né­ho. Naj­star­šie zmien­ky o osa­de ​„Zwberc­zyc“ pochá­dza­jú z roku 1593, kedy tu stá­lo 5 sed­liac­kych domov. V roku 1604 bol Zube­rec vyplie­ne­ný počas Boč­ka­jov­ho povs­ta­nia. Opä­tov­ne bol zalo­že­ný v roku 1609. V 17. sto­ro­čí to nema­la obec ľah­ké, čas­to tu bola okrem toho aj neúro­da, kto­rá deci­mo­va­la oby­va­teľ­stvo a vyhá­ňa­lo ich do úrod­nej­ších regi­ó­nov. Pop­ri roz­vo­ji reme­siel miest­ni ľudia páli­li váp­no a tka­li súk­no. V roku 1870 žilo v Zuber­ci v 182 domov 1007 oby­va­te­ľov. Napriek drs­ným pod­mien­kam sa Zube­rec stal obľú­be­nou rekre­ač­nou oblas­ťou a bolo tu rela­tív­ne nedáv­no vybu­do­va­ných viac ako 70 chát (Wiki­pe­dia).

Dnes je Zube­rec jed­na z naj­nav­šte­vo­va­nej­ších obcí na Ora­ve. Výraz­nej­ší roz­voj turis­ti­ky začal až v polo­vi­ci minu­lé­ho sto­ro­čia. Dnes je Zube­rec význam­ným cen­trom turis­tic­ké­ho ruchu. Dve lyžiar­ske stre­dis­ká sa nachá­dza­jú pria­mo v obci a jed­no v Tatrans­kom národ­nom par­ku. Začí­na v nad­mor­skej výš­ke 1 000 kon­čí v 1 400 met­rov nad morom. Pat­ria medzi naj­vyš­šie polo­že­né lyžiar­ske stre­dis­ká na Slo­ven­sku. Tra­te sú pra­vi­del­ne upra­vo­va­né, vhod­né nie­len pre začia­toč­ní­kov ale aj zdat­ných lyžia­rov. Počas zimy si prí­du na svo­je aj bež­ká­ri, v oko­lí Zuber­ca sú upra­vo­va­né bežec­ké tra­te (Ľubo­mír Motyč­ka).

Zube­rec je zná­my aj svo­ji­mi dre­ve­ný­mi doma­mi, kto­ré sú cha­rak­te­ris­tic­kým zna­kom slo­ven­skej vidiec­kej archi­tek­tú­ry. Dre­ve­né cha­lu­py odrá­ža­jú boha­tú ľudo­vú tra­dí­ciu oblas­ti. Mno­hé z tých­to dre­ve­ných domov boli pre­miest­ne­né do etno­gra­fic­ké­ho múzea pod náz­vom ​“Orav­ská dedi­na” v Zuber­ci, kto­ré je popu­lár­nym mies­tom pre náv­štev­ní­kov hľa­da­jú­cich pohľad na his­tó­riu a kul­tú­ru regi­ó­nu. V obci samot­nej sa nachá­dza aj nie­koľ­ko his­to­ric­kých pamia­tok, vrá­ta­ne dre­ve­né­ho kos­to­la svä­té­ho Kriš­to­fa, kto­rý je súčas­ťou sve­to­vé­ho dedič­stva UNESCO. Kos­tol pochá­dza zo 17. sto­ro­čia a pred­sta­vu­je význam­ný prí­klad dre­ve­nej sak­rál­nej archi­tek­tú­ry na Slovensku.

Zube­rec is loca­ted at an alti­tu­de of 760 meters abo­ve sea level, cove­ring an area of 72.33 km² with a popu­la­ti­on of 1838 resi­dents (Wiki­pe­dia). No wri­tings or mate­rial cul­tu­re rem­nants indi­ca­ting per­ma­nent sett­le­ment in this regi­on during the medie­val peri­od or ear­lier have been found (zube​rec​.sk). The first writ­ten men­ti­on of the vil­la­ge dates back to 1592. The Polish name for Zube­rec is Zuber­zec, and the Hun­ga­rian name is Bölé­ny­fa­lu. It is situ­ated in Stu­de­ná doli­na on the bor­der bet­we­en the Wes­tern Tatras and Sko­ru­šin­ské vrchy, 23 km from Tvrdo­šín, and 33 km north of Lip­tov­ský Mikuláš.

In the Spá­le­ná and Roháčs­ka doli­na val­le­ys, the­re is a sig­ni­fi­cant ski resort, Zve­rov­ka – Spá­le­ná, and near the vil­la­ge is the tourist-​attractive Muse­um of Ora­va Vil­la­ge. The name of the vil­la­ge comes from the Euro­pe­an bison. The oldest men­ti­ons of the sett­le­ment ​‘Zwberc­zyc’ date back to 1593, with five pea­sant homes stan­ding at that time. In 1604, Zube­rec was plun­de­red during the Bocs­kai Upri­sing but was later re-​established in 1609. In the 17th cen­tu­ry, the vil­la­ge faced chal­len­ges, inc­lu­ding fre­qu­ent crop fai­lu­res, lea­ding to a dec­re­a­se in popu­la­ti­on as peop­le sought bet­ter con­di­ti­ons in more fer­ti­le regi­ons. Along­si­de the deve­lop­ment of crafts, the locals enga­ged in lime bur­ning and wool wea­ving. In 1870, Zube­rec had 182 hou­ses with 1007 resi­dents. Des­pi­te harsh con­di­ti­ons, Zube­rec beca­me a popu­lar rec­re­a­ti­onal area, wit­nes­sing the recent cons­truc­ti­on of over 70 cot­ta­ges (Wiki­pe­dia).

Today, Zube­rec is one of the most visi­ted vil­la­ges in Ora­va, with sig­ni­fi­cant tou­rism deve­lop­ment star­ting in the mid-​20th cen­tu­ry. Zube­rec is now a major tou­rist hub with two ski resorts in the vil­la­ge and one in the Tat­ra Nati­onal Park. The ele­va­ti­on ran­ges from 1,000 to 1,400 meters abo­ve sea level, making them among the hig­hest ski resorts in Slo­va­kia. The slo­pes are regu­lar­ly gro­omed, suitab­le for both begin­ners and skil­led skiers. During win­ter, cross-​country skiers also find gro­omed trails in the vici­ni­ty of Zube­rec (Ľubo­mír Motyčka).”

Zube­rec is also kno­wn for its wooden hou­ses, which are

a cha­rac­te­ris­tic fea­tu­re of Slo­vak rural archi­tec­tu­re. The wooden cot­ta­ges ref­lect the rich folk tra­di­ti­on of the regi­on. Many of the­se wooden homes have been relo­ca­ted to the eth­nog­rap­hic muse­um cal­led ​“Orav­ská dedi­na” (Ora­va Vil­la­ge) in Zube­rec, which is a popu­lar des­ti­na­ti­on for visi­tors see­king a glim­pse into the his­to­ry and cul­tu­re of the regi­on. In the vil­la­ge itself, the­re are also seve­ral his­to­ri­cal land­marks, inc­lu­ding the wooden church of St. Chris­top­her, which is part of the UNESCO World Heri­ta­ge. The church dates back to the 17th cen­tu­ry and repre­sents a sig­ni­fi­cant exam­ple of wooden sac­ral archi­tec­tu­re in Slovakia.

Zube­rec leży na wyso­ko­ści 760 met­rów nad pozi­omem mor­za. Na powierzch­ni 72,33 km² miesz­ka 1838 miesz­ka­ńców (Wiki­pe­dia). Nie zna­le­zi­ono żad­nych pism, ani pozos­ta­ło­ści mate­rial­nej kul­tu­ry, któ­re świadc­zy­ły­by o sta­łym osad­nict­wie tego obsza­ru w śred­ni­owiec­zu lub wcze­śniej (zube​rec​.sk). Pier­ws­za pisem­na wzmian­ka o wsi pocho­dzi z roku 1592. Pol­ska nazwa dla Zuber­ca to Zuber­zec, węgier­ska Bölé­ny­fa­lu. Leży w Kot­li­nie Stu­dzien­nic­kiej na pog­ra­nic­zu Zachod­nich Tatr i Gór Sko­rus­zy­ńs­kich. 23 km od Tur­zy­ńca, 33 km na północ od Lip­to­ws­kie­go Miku­łas­za. W Doli­nie Spa­le­ni i Roháčs­kej znaj­du­je się ważne ośro­dek nar­ciar­ski Zve­rov­ka – Spá­le­ná, w pobli­żu wsi także atrak­cyj­ne turys­tycz­nie Muze­um Ora­ws­kiej Wsi. Nazwa wsi pocho­dzi od żub­ra euro­pej­skie­go. Naj­stars­ze wzmian­ki o osa­dzie ​“Zwberc­zyc” pocho­dzą z 1593 roku, gdy sta­ło tu 5 domów chłop­skich. W 1604 roku Zube­rec został zniszc­zo­ny podc­zas pows­ta­nia Boč­ka­ja. Pono­wnie został zało­żo­ny w 1609 roku. W XVII wie­ku wieś nie mia­ła łat­wo, częs­to doświadc­za­ła klęsk uro­dza­ju, co dez­imo­wa­ło lud­no­ść i zmus­za­ło ją do opuszc­za­nia obsza­rów na rzecz bar­dziej uro­dzaj­nych regi­onów. Oprócz rozwo­ju rze­mi­osła lokal­na lud­no­ść wypa­la­ła wap­no i tka­ła wełnę. W 1870 roku w Zuber­cu miesz­ka­ło w 182 domach 1007 miesz­ka­ńców. Pomi­mo trud­nych warun­ków Zube­rec stał się popu­lar­nym obsza­rem rekre­a­cyj­nym, a nie­da­wno wybu­do­wa­no tu ponad 70 chat (Wiki­pe­dia).

Dziś Zube­rec jest jed­ną z najc­zęściej odwie­dza­nych wiosek na Ora­wie. Znacz­ny rozwój turys­ty­ki roz­poc­zął się dopie­ro w poło­wie ubie­głe­go wie­ku. Obe­cnie Zube­rec jest ważnym cen­trum ruchu turys­tycz­ne­go. Dwa ośrod­ki nar­ciar­skie znaj­du­ją się bez­po­śred­nio w wios­ce, a jeden w Tatr­za­ńs­kim Par­ku Naro­do­wym. Zaczy­na się na wyso­ko­ści 1000 met­rów i końc­zy na 1400 met­rach nad pozi­omem mor­za. Nale­żą do naj­wy­żej poło­żo­nych ośrod­ków nar­ciar­skich na Sło­wac­ji. Tra­sy są regu­lar­nie przy­go­to­wy­wa­ne, odpo­wied­nie zaró­wno dla poc­ząt­ku­jących, jak i zaa­wan­so­wa­nych nar­ciar­zy. W ciągu zimy bie­gac­ze nar­ciars­cy również znaj­dą coś dla sie­bie, w oko­li­cach Zuber­ca są przy­go­to­wa­ne tra­sy bie­go­we (Ľubo­mír Motyčka).

Zube­rec jest również zna­ny ze swo­ich dre­wnia­nych domów, któ­re są cha­rak­te­rys­tycz­nym ele­men­tem sło­wac­kiej archi­tek­tu­ry wiej­skiej. Dre­wnia­ne cha­ty odzwier­cied­la­ją boga­tą ludo­wą tra­dyc­ję regi­onu. Wie­le z tych dre­wnia­nych domów zosta­ło prze­nie­si­onych do muze­um etno­gra­ficz­ne­go o nazwie ​“Orav­ská dedi­na” w Zuber­cu, któ­re jest popu­lar­nym miejs­cem dla odwie­dza­jących poszu­ku­jących spojr­ze­nia na his­to­rię i kul­tu­rę regi­onu. W samej wios­ce znaj­du­je się kil­ka zabyt­ków, w tym dre­wnia­ny kości­ół św. Krzysz­to­fa, któ­ry jest częścią świa­to­we­go dzie­dzict­wa UNESCO. Kości­ół pocho­dzi z XVII wie­ku i sta­no­wi znac­zący przy­kład dre­wnia­nej archi­tek­tu­ry sak­ral­nej na Słowacji.

Odka­zy

Use Facebook to Comment on this Post